Jedinstvo i jednakost  episkopa /biskupa kao preduvslov jedinstva Crkve u misli Marka Antuna de Dominisa

Autor: dr.sc. Jasmin Milić

Marko Antun De Dominis u Engleskoj pronalazi model Crkve kako je on vidi kao idealno pročišćenu Crkvu.  Njemu je stalo do crkvenog jedinstva te stoga u Engleskoj pokušava razumeti razloge koji su doveli do reformacije, zalažući se protiv raskola, a za jedinstvo Crkve.  Jedinstvo Crkve je zapravo glavna tema skoro svih njegovih spisa, naročito znamenitog dela  De Republica Ecclesiastica .

Reformacija koja se dogodila na Evropskom kontinentu pročistila je crkvu od mnogih iskrivljenih dogmi i učenja, ali je uglavnom odbacila i episkopalno ustrojstvo koje je kao takvo bilo čuvano od najranijeg razdoblja hrišćanske Crkve. Razlog tome je bila činjenica da pojedini reformatori (poglavito Zwingli i Calvin) nisu imali episkope / biskupe na svojoj strani koji bi nastavli sukcesijsku episkopalnu liniju. Stoga je odbacivanje episkopalnog ustrojstva, npr. od strane Calvina, bilo više uslovljeno nego što je to bila nekakva nova doktrina reformacije. Ali za Dominisa je odbacivanje episkopata raskol.

Što nije uspelo kontinentalnim reformatorima, uspelo je reformatorima Crkve Engleske.  Pod vođstvom Thomasa Cranmera, nadbiskupa canterburyjskog, započinje proces reformacije u Engleskoj crkvi. Često se pogrešno interpretira kako je protestantizam u Engleskoj započeo s Henrijem VIII, što nije tačno. Istina je da su razlozi odvajanja Crkve Engleske od Rima bili čisto lične i političke prirode od strane okrutnog kralja Henrija VIII. Ali, Henri VIII je bio protivnik i progonitelj protestanata. I nakon prekida s Rimom, pod Henrijem VIII Crkva Engleske je u teologiji i praksi bila rimokatolička, ali bez Rima. Henri VIII je ukinio manastire, celibat i sl., sebe je postavio vrhovnim suverenom nad Crkvom Engleske, ali u teološkom i obrednom smislu Crkva Engleske nije bila protestantska.

Reformator Engleske crkve bio je nadbiskup Thomas Cranmer. On je stupio u kontak s kontinentalnim reformatorima, reformisao liturgiju, određene crkvene doktrine, i zapravo, s anglikanskog stajališta uspeo u onome što je i bio cilj reformacije: reformisati Crkvu.

Cranmer je, kako smo rekli sačuvao i episkopalno ustrojstvo, odnosno episkopsku/ biskupsku službu i učenje o apostolskoj sukcesiji. Zato se anglikanska crkva naziva i episkopalna crkva.

Upravo služba episkopa / biskupa važna je i za Dominisa. Budući da je ista sačuvala vezu s Opštom (katoličkom) Crkvom episkopalnim /biskupskim nasleđem, on ne vidi da je u Engleskoj došlo do poptpunog raskola, već da se radi o jednoj te istoj Crkvi kao i Rimskoj. Stoga nije slučajno da Dominis odlazi u Englesku, a ne npr. u Nemačku ili Švajcarsku gde je protestantizam već bio učvršćen. Crkva Engleske je za njega najbolji izbor jer je zadržala episkopalno ustrojstvo i gde može nastaviti delovati kao episkop/biskup.

Dominis staje u odbranu episkopske/ biskupske službe, ali u isto vreme naglašava u svojim spisima da je svaki episkop/biskup, po svojoj crkvenoj vlasti jednak, te da papa nema primat nad celom Crkvom.  Po njegovom razumevanju, kao što su apostoli bili jednaki u svojoj službi, tako su i episkopi/biskupi jednaki.  Osporava papinsku vlast, onakvu kako se ona shvatala u njegovo vreme. Papa nema i ne može imati primat nad drugim biskupima ondosno nad celom crkvom. Time na određeni način Dominis zagovara ideju koja će se tek na Drugom vatikanskom koncilu ustrojiti kao biskupski kolegijum.

Upravo taj naglasak na jednakosti svih biskupa Dominisu je polazišna tačka i ka jedinstvu crkava: Rimokatoličke, Anglikanske i Pravoslavne. On ove crkve smatra katoličkom (sveopštom) Crkvom u pravom smislu te reči. Dominis će reći u VII. knjizi De republica ecclesiastica: „

“Za mene je izvesno to da je Crkva katolička svugde i zato ne sumnjam da onaj koji poriče da je svugde, u stvari nije nigde jer nije u katoličkoj Crkvi”.

Neki su autori iz ovih i sličnih njegovih reči u kojima potvrđuje svoju pripadnost Katoličkoj Crkvi, razumeli da je on uvek bio jedino na strani Rimokatoličke crkve. Ali za njega, kao i za reformatore, katolik nije značilo rimokatolik, već pripadnost jednoj sveopštoj (katoličkoj) Crkvi Hristovoj.  Dominis je bez sumnje bio i doktrinarno na poziciji reformacije što se vidi iz njegovih spisa. Njegov pogled na evharistiju je reformisani odnosno anglikanski.

Za Dominisa nema dileme da je Crkva jedna. Ona je istina sastavljena od partikularnih crkava, ali one sve čine jednu, jedinstvenu Crkvu, a glava te Crkve je sam Hrist.

Za Dominisa papa nije simbol jedinstva, već naprotiv raskola. Papinsko insistiranje da se jedinstvo ogleda na način da se sve partikularne crkve potčinjavaju Papi, zapravo je uzrok raskola. Jedinstvo se ne ogleda u jednome episkopu/ biskupu već mnogi episkopi/ biskupi, ujedinjeni s glavom Crkve, Hristom, čine Crkvu jedinstvenu, univerzalnu i katoličku (sveopštu).

Kao što smo naveli ranije, jednako kao što je Rimska i Engleska Crkva jedna te istia Crkva, tako su i Istočne Crkve deo te jedne jedine, Katoličke Crkve. Dominis će darovati primerak svoje knjige De Republica Ecclesiastica aleksandrijskom patrijarhu Ćirilu, a uz njega poslati popratno pismo u kojem izražava želju da dođe do ujedinjenja s Anglikanskom crkvom:

„Molim i zaklinjem Vas svom dušom Hristovom, ozbiljno uzmite u razmatranje ujedinjavanje Vaših istočnih crkava s ovom uzvišenom i rastućom Engleskom crkvom.“

Dominis smatra da je ujedinjenje Crkve Engleske i Istočnih (Pravoslavnih) crkava izglednije nego ujedinjenje različitih Zapadnih crkava. Takođe smatra da će se takvim ujedinjenjem moći snažnije suprotstaviti papinstvu. Dakako, suprotstavljanje papinstvu za njega nije negiranje Rimske crkve, već negiranje autoriteta koji sebi prisvaja biskup Rima namećući se kao poglavar cele Crkve.

Osim eklezijalnih razloga zbog kojih je smatrao nužnim ponovno jedinstvo Crkve, Dominis je shvatao da je jedinstvo evropskih crkava  jedan od preduslova i jedinstva Evrope. Zato s pravom možemo reći da je Dominis bio vizionar ne samo kada je u pitanju jedinstvena Crkva već i jedinstvena Evropa.

Dakle, razumevajući da je Crkva tamo gde je episkop/ biskup, kako su to shvatali oci rane Crkve, Dominis je razumeo da je Crkva tamo gde je sačuvana episkopska/biskupska služba: u Rimokatoličkoj, Pravoslavnoj i Anglikanskoj crkvi.

U modernom ekumenskom promišljanju, upravo je ovaj momenat od ključne važnosti za ponovno uspostavljanje jedinstva Crkve. Rimokatolicima, Pravoslavnima, Anglikancima i Starokatolicima episkopalno je ustrojstvo od temeljne važnosti za eklezijalnost, liturgičnost, sakramentalnost kao i za očuvanje valjane hrišćanske nauke.

Zbog svojih težnji, zalaganja i pisanja o jedinstvu Crkve, nije bio shvaćen ni od Rimske ni od Engleske Crkve. Rimska crkva ga je smatrala jeretikom i kao takvog osudila, te nakon smrti njegovo telo spalila zajedno s njegovim delima, a pojedini pripadnici Engleske crkve smatrali su ga uhodom Rima. Ljudi poput Dominisa, nažalost, često prolaze ovaj trnovit put odbacivanja. Ali, neke njegove ideje su ipak rehabilitirane na Druhom Vatikanskom koncilu (1962.-1965.)  ) kao i ideje reformatora.

Predavanje održano na tribini o Marku Antonu de Dominisu u Zagrebu, 15. maja 2018. godine.